Blinde rechter

Romke de Vries: ‘Ik moest altijd innig samenwerken, iets wat mijn collega’s nu meer moeten.’ © Mark van der Zouw

De Amsterdamse rechtbank benoemde met Romke de Vries in 1982 de eerste blinde rechter van Nederland. Nu hij drie decennia later afzwaait, is bewezen dat het kán.

Op 18 februari 1982, als hij drie nieuwe rechters installeert, draait de Amsterdamse rechtbankpresident Borgerhoff Mulder er niet omheen. Zijn bestuur heeft geaarzeld over de benoeming van Romke de Vries als eerste blinde rechter van Nederland. Het is de vraag ‘hoe iemand zonder uit eigen aanschouwing over personen en zaken te kunnen oordelen, het rechterschap volwaardig zou kunnen uitoefenen’.
De rest is geschiedenis. Romke de Vries (66) gaat 33 jaar later na een glansrijke loopbaan met pensioen.
Ja, zo’n visuele handicap heeft serieuze nadelen en brengt beslommeringen met zich mee, zeker ook voor een rechter, maar nee, geen van de hindernissen was onoverkomelijk. Niet voor De Vries, niet voor de justitiabelen over wie hij moest oordelen – het langst als kinderrechter.

Uiterlijk
‘Die aarzeling kon ik me voorstellen,’ zegt De Vries. ‘Hoe moet dat nou als je niet ziet of een verdachte bloost of nerveus met de ogen knippert? Ik wist het ook niet.’
Het antwoord? ‘Mijn ervaring is dat ik het toch wel merk als iemand aarzelt. Het helpt, bijvoorbeeld, goed te luisteren naar wat iemand níet vertelt. Als ineens een deel wordt ingeslikt, word ik oplettend.’
Een vrouw schreef achteraf dat ze zó geschokt was een blinde rechter te hebben getroffen, dat ze amper haar verhaal had kunnen doen. ‘Uit het proces verbaal van de zitting bleek niettemin dat ze tachtig procent van de tijd aan het woord was geweest. Daarop heb ik haar in mijn antwoord gewezen.’
Kan blindheid voor een rechter ook een voordeel zijn? ‘Nou… Collega’s kunnen in negatieve zin worden beïnvloed door een eerste aanblik van een verdachte of van ouders van een kind dat mogelijk uit huis moet worden geplaatst. Als iemand er echt onverzorgd of verslaafd uitziet, kleurt dat het beeld. Men zegt vaak dat de eerste indruk de beste is, maar uiterlijk zegt het niet helemaal. Dat risico geldt voor mij niet. Daaraan moet ik wel toevoegen dat de meeste van mijn collega’s óók prima in staat zijn door de eerste indruk heen te kijken, hoor.’

Man met de bijl
Het dossier, maar ook de verschijning op de zitting, gaven De Vries doorgaans toch wel een goed beeld van degenen over wie hij moest oordelen. ‘En laten we wel wezen, we spreken voornamelijk recht op basis van het dossier, in zware zaken aangevuld met rapportages over de betrokkene. Niet onze indrukken uit de rechtszaal geven de doorslag.’
Nooit is iemand in hoger beroep gegaan omdat hij of zij zich door De Vries’ handicap benadeeld voelde (‘Die rechter was blínd!’).
Zoals een blinde in het verkeer tot extra scherpe waarnemingen gedwongen is, op de tast en met het gehoor, zo helpt die scherpte in het werk. ‘Je bent getraind informatie systematisch te verwerken en geen stap over te slaan. Gestructureerd en logisch ordenen en analyseren is van groot belang.’

De makke kan ook het ijs breken. Er is de anekdote van De Man met de Bijl. Een opgewonden vader die boos was over de omgangsregeling met zijn kind, had iets zwaars in handen dat zat verpakt in cellofaan, hoorde De Vries. ‘Ik zeg: ‘Goh, heeft u daar een bijl? Mag ik die eens zien?’ Hij bracht me dat ding. De spanning was gebroken. Een ziende collega was waarschijnlijk meer geschrokken.’

Geleidehonden
De geleidehonden onder de tafel speelden ook wel een relativerende rol. Niet alleen die ene die zo hartstochtelijk kon gapen. Een vader die zijn kind niet meer mocht zien, ging door het lint en slingerde De Vries een stoel naar het hoofd. De griffier riep nét op tijd: ‘Bukken!’
‘Mijn toenmalige hond dacht: hé, feest, die man wil spelen! Hij kwam een beetje stoeien. Voor je veiligheid moet je maar geen labrador nemen, maar hij haalt het formele karakter soms wat weg. Zeer verharde types kunnen dan helemaal ontdooien.’
Tijdens De Vries’ loopbaan voltrok zich de digitale revolutie, die voor hem van extra groot belang was. Sinds de jaren zeventig, tijdens zijn opleiding en later in zijn werk als rechter, had hij altijd veel hulp van gerechtssecretarissen die uit dossiers voorlazen, cassettebandjes inspraken en hielpen stukken te selecteren. Naast hun ‘fantastische steun’, die De Vries hier graag benadrukt ziet, volgden de hulpmiddelen elkaar op.

Dinky toys
Een apparaatje dat letters voelbaar maakte via een tastplaatje. ‘Zwelpapier’ dat bouwtekeningen of situatieschetsen leesbaar maakte. Aanvankelijk kolossale computers met scanners die tekst in braille vertalen – later handzamere laptops.
Soms bood fantasie soelaas. Verkeerssituaties naspelen met oude dinky toys. ‘Altijd bleef de samenwerking met mijn medewerkers cruciaal. Leuk dat ik noodgedwongen altijd heb gedaan wat mijn collega’s nu meer moeten: innig samenwerken met juridisch medewerkers die taken uit handen nemen.’
Overigens heeft wegbereider De Vries navolging gekregen. Ook in Overijssel en Oost-Brabant werken nu rechters die niets zien..

Gwenette Martha
Wat jeugdige delinquenten betreft, ziet ook De Vries dat heel jonge daders sneller overgaan tot zware misdrijven. ‘Veelal jongens met een verstandelijke beperking. God knows hoe ze aan die zware wapens komen, maar ze overzien niet dat dreigen vaak beter is dan doen. Ze verrassen zichzelf door ineens tegenover iemand te staan met hun wapen, zijn radeloos en schieten. Volstrekt ongeleide projectielen.’
‘Over het algemeen neemt de criminaliteit af en krijgen we minder zaken, maar de geweldszaken met die jonge criminelen springen er uit. Jongens en een meisje die mensen vastbinden in hun huis en zich heel eng gedragen; jongens die met zeer grof geweld een snackbar overvallen…’
De in mei geliquideerde Gwenette Martha, een spil in de onderwereldvete waarin al tientallen Amsterdamse criminelen zijn vermoord, kwam als kind al voor De Vries en een collega. ‘Hij was zo’n jongen die in negatieve zin opviel. Al heel jong in zó’n slecht milieu. Hard. Triest dat het voorspelbaar negatief met hem is geëindigd.’

Collega’s kunnen worden beïnvloed door het uiterlijk van iemand, aldus Romke de Vries

Paul Vugts, 28 februari 2015
http://www.parool.nl/parool/nl/4/AMSTERDAM/article/detail/3875508/2015/02/28/Romke-de-Vries-bewees-dat-je-als-rechter-best-blind-kunt-zijn.dhtml.