In gesprek met een rasechte Amsterdamse, spontaan, vrolijk, met een accent zo uit de Jordaan, geestig. Bij elk interview ben je weer verrast. Wat maakt Els zo bijzonder? Lees verder en je komt het aan de weet.
Op verzoek van Els vindt dit interview telefonisch plaats. Een bijzonder experiment voor de vragenstellers Hennie en Frits, want nu ervaren zij hoe het is een gesprek te voeren met iemand die ze helemaal niet zien.
Het interview vindt plaats tijdens de tweede coronapiek, de tweede lockdown periode, met vele beperkingen, onder andere de invoering van de avondklok en maximaal één bezoeker. Er is telefonisch contact: Hennie en Frits in Dalfsen aan de lijn met Els in Diemen. Bezoek thuis: liever niet. Het liefst houdt ze bezoekers buiten de deur: corona, maar ook voor de rust. Voor Els, en haar zus Greet die in hetzelfde pand woont, geeft de coronatijd dus toch eigenlijk niet veel extra beperkingen. Want in feite ontvangt ze al langere tijd zo weinig mogelijk gasten. Beide dames, die ieder over een eigen woonkamer beschikken, hebben gezondheidsproblemen, waardoor het voor hen niet mogelijk is bezoek te ontvangen.
Els heeft bovendien haar eigen dagritme, waarin veel ruimte is voor het lezen van boeken. En ’s middags eerst een uur of twee rusten, ze heeft die rust hard nodig. Nieuwe media, de computer, een i-phone, nee, daar doet Els niet aan mee. Dat geeft ook veel onrust, het gaat te snel en ze mist dan het overzicht. Gewoon, de brailleboeken en de ouderwetse telefoon. Zelf de regie houden en de tijd nemen om informatie te verwerken. Bovendien, de beide zussen hebben aanspraak aan elkaar.
Els is geboren in Amsterdam, in een van de centrumwijken. Ze kwam ter wereld in het Wilhelmina Gasthuis. Door een medische fout heeft ze de eerste twee jaar van haar leven veel tijd in het ziekenhuis doorgebracht. Ze heeft er onder andere slechtziendheid aan overgehouden, evenwichtsstoornissen, ernstige vermoeidheidsverschijnselen en overgevoeligheid voor geluid aan overgehouden. Ze kon aanvankelijk nog wel redelijk zien en als kleuter kreeg ze daarom thuis les. Haar ouders leerden haar lezen met grote letters en schrijven met drukletters. Alles zo gewoon mogelijk. Ook leerde Els de buitenwereld kennen. Haar moeder nam haar mee naar de slager, de politie, enzovoorts. Kennis van het alledaagse leven is belangrijk om later zelfredzaam te worden. Het dagonderwijs op de blindenschool werd geen succes. Ze fleurde helemaal op toen ze na zeven jaar naar de Montessori mavo kon gaan.
Het gezin had een piano, maar er werd weinig op gespeeld. Toen dit instrument verkocht zou worden kwam er een belangstellende aan de deur, maar de moeder van Els had haar hoofd er niet naar staan en reageerde met de woorden: “De piano kan me gestolen worden. Ik zoek iemand die mijn dochter braille kan leren.” De bezoekster zei er niet veel op, maar kwam later terug. Ze had iemand gevonden die braille kon leren aan Els, namelijk Jo van Breemen, zelf ook blind, een buitengewoon aardige docente, bibliothecaresse van de braillebibliotheek, toen al op leeftijd. En de moeder van Els: zij ging ook op brailleles. Dat is nog eens solidariteit! Wisselde de piano uiteindelijk van eigenaar? Jazeker, de bezoekster die de gouden tip gaf, mocht de piano gratis meenemen.
Na de Montessori mavo kwam de driejarige opleiding voor arbeidsmarkt en personeelsbeleid in Amsterdam in beeld. Na een succesvolle stage en het afstuderen in de richting ondernemingsraad bleek een baan in deze sector echter toch te zwaar voor Els. Wel bood ze praktische hulp aan veel mensen en dat bracht haar op het idee verder te studeren in de richting van arbeidsrecht. Deze specialisatie op universitair niveau bleek uiteindelijk te zwaar. De slechtziendheid veranderde bovendien langzamerhand en Els werd volledig blind. In toenemende mate kreeg ze er ook last van dat ze dingen zag die er in werkelijkheid niet waren, hallucinaties, een aandoening die zich voordoet bij mensen met een visusstoornis. Het zogenaamde Bonnetsyndroom. Het is een afwijking in de waarneming met name bij mensen die op latere leeftijd slechtziend of blind zijn geworden. Ongeveer 15% van de slechtzienden en blinden heeft hier last van, met name mensen met de oogziekte maculadegeneratie. Dat kan dagelijks zijn, maar ook af en toe. Els zag vooral heel helder gekleurde soort van tl buizen, felle kleuren, geel en rood. Daarna sliep ze soms twee nachten niet en was ze compleet uitgeteld. Dankzij homeopathische geneesmiddelen heeft ze er nu minder last van, de kleuren zijn minder fel, meer in grijs en bruintinten. Het is nu wel dragelijk. Maar een baan zat en zit er niet in. Els is volledig arbeidsongeschikt verklaard.
Zoals in veel mensenlevens keert de verzorgende rol van ouders ten opzichte van de kinderen zich langzamerhand om. Dat was ook zo bij Els. Zij werd mantelzorger voor haar vader, die in 2003 en voor haar moeder die in 2013 zijn overleden. Ze heeft dat kunnen doen omdat ze veel steun had van haar zus Greet. Met liefde en dankbaarheid spreekt ze over haar ouders. Over de verhuizing vanuit het centrum naar de nieuwbouwwijk Osdorp, naar de Verlaatstraat, die ze zelf de ‘Verdwaalstraat’ noemt, omdat het heel ingewikkeld was om er te komen. Daarna naar de Bilderdijkstraat in Oud West, tweehoog, met smalle trappen. Ondoenlijk. Haar vader hoorde over de nieuwbouwplannen in Diemen. Hij ging kijken in een blok dat in aanbouw was. Het geluk was hem goedgezind, zijn meest favoriete huis was nog beschikbaar. Het gezin verhuisde naar Diemen. Na het overlijden van moeder in 2013 kwam Greet, die toen nog op zichzelf woonde, inwonen bij Els en de gezusters Van Eck wonen daar nu met veel voldoening, tot op de huidige dag.
Els maakt gebruik van de Bibliotheekservice van Passend Lezen in Den Haag. Toen er in 2012 opeens geen boeken meer werden bezorgd ging ze over tot actie. Wel verdraaid. Dat kan toch zomaar niet. Ze schreef brieven tot aan de Tweede Kamer toe en schakelde ook de Vereniging Onbeperkt Lezen in. Het verzenden van de brailleboeken vanuit een centraal punt verliep niet goed. PostNL kon daar niks aan doen, de tekortkoming lag elders. Uiteindelijk werd ontdekt waar de fout zat en werden procedures hersteld. Els kreeg plotseling vijftig banden in één keer thuis bezorgd, een hele klus voor de postbode.
Els is wel gewend om aan de weg te timmeren. Eerder was ze al eens geïnterviewd door de NRC, in oktober 2010. En ook in de PCOB was ze actief en werd er een vraaggesprek afgenomen. Ze steekt haar mening dus niet onder stoelen of banken. Toen de Vereniging Onbeperkt Lezen in 2019 125 jaar bestond werd er een bundel met 22 verhalen samengesteld. Ook hieraan verleende Els haar medewerking. Men was haar nog niet vergeten. De titel ‘Knokken voor je boeken’ is ontleend aan het interview met haar. Een ander verhaal gaat over Vincent Bijlo.
De jubilerende Vereniging Onbeperkt Lezen zet zich in voor de leesbelangen van blinden, slechtzienden en mensen met een andere leesbeperking, dyslexie of afasie. Ze helpen mensen die moeite hebben met gedrukte tekst bij het vinden van leesmateriaal in braille, grote letterdruk, gesproken of een andere vorm en geven advies over hulpmiddelen. Ook doet men aan belangenbehartiging.
Els is een veelvraat wat boeken betreft, momenteel leest ze een Zweedse detective.
Ze vraagt ook steeds aandacht voor mensen die geen computer hebben. Maar al te gemakkelijk denkt men dat iedereen daarover beschikt. Maar dat is niet zo. Op een dag waren de lijsten van de aanwinsten van de Passend Lezen bibliotheek alleen nog maar op de computer te vinden. Els trok meteen aan de bel. Niet al te lang wachten en ook vooral niet te voorzichtig zijn. Met een kwinkslag kom je verder. Dankzij dat ze onmiddellijk het initiatief nam is ook dit hersteld: de aanwinstenlijst in braille komt nu weer keurig twee keer per jaar in de brievenbus.
Bij de opmerking tijdens ons interview: “Dit stuur ik dan op”, kwam de vraag direct boven: “Hoe doe je dat dan precies?” Als blinde, niet ziende, heeft Els dit uitvoerig verteld. Als kind heeft ze al geleerd volgens het tienvingersysteem te typen op een gewone schrijfmachine. Daar kwam veel discipline en doorzettingsvermogen aan te pas. Maar ze heeft daar nog steeds plezier van. Een brief die ze in braille heeft getypt op de braillemachine doet ze zelf in een enveloppe. Vervolgens typt ze op de schrijfmachine op een blad papier de naam en het adres en de woonplaats van de geadresseerde. Haar zus knipt dan het adres uit en plakt dit op de enveloppe. Ziezo, klaar om te verzenden.
Hoe is Els bij de NCB gekomen? Via de jaarverslagen van de Christelijke Blinden Bibliotheek (CBB), waar ze voor ’t eerst iets las over de NCB. Ze belde met Nel Leeuwenhage, een heel plezierig gesprek en zo is het balletje gaan rollen. Nu heeft ze ook heel geregeld telefonisch contact met voorzitter An den Dunnen. Ze vindt deze mensen buitengewoon aardig. Het zijn altijd leuke gesprekken, aldus Els. Naar bijeenkomsten gaan, dat is te druk. Daarom ontvangt ze thuis ook geen bezoek. Onze Gids leest ze van kaft tot kaft en de telefoongesprekken waardeert ze enorm.
Als je vraagt naar haar toekomstplannen, dan geeft Els aan dat ze het liefst nog honderd jaar in Diemen wil blijven wonen. Na deze relativerende opmerking zegt deze humoristische Amsterdamse serieus dat ze hoopt dat de coronapandemie snel voorbij zal zijn. Els heeft veel belangstelling voor paranormale onderwerpen, verschijnselen die niet verklaard kunnen worden door natuurwetten en krachten: intuïtie, telepathie en helderziendheid bijvoorbeeld. Daarom vraagt ze: “Zijn er bij de NCB ook mensen die wel eens engelen hebben gezien? Of iets hebben ervaren dat buiten onze dagelijkse dimensie valt?” Daarover zou ze ook wel graag eens een telefoongesprek willen voeren. Het boek van Pim van Lommel Eindeloos bewustzijn heeft ze met veel belangstelling gelezen. Deze auteur beschrijft hierin zijn onderzoek van mensen met bijna doodervaringen. Els heeft ook contact gehad met het Parapsychologisch Instituut. Ze volgt de ontwikkelingen en de resultaten van onderzoek op dit gebied met aandacht. Maar, in alles wat je doet is haar devies: Blijf bij jezelf.
De telefoonlijn tussen Dalfsen en Diemen is nu al meer dan een uur bezet. Het is de hoogste tijd om eens even in de benen te komen. We nemen hartelijk afscheid. Els is bereid alle vragen die haar interview oproept te beantwoorden. Graag zelfs. Maar dan bij voorkeur via de interviewers Hennie en Frits Prins. Dus reacties graag naar onderstaand adres, dan zorgen zij ervoor dat het bericht wordt voorgelezen voor Els. En zo spoedig mogelijk komt het antwoord via de telefoon of mail retour. En dan is er wellicht alsnog aanleiding dat Els zegt: geef mijn nummer maar door, maak een belafspraak. Want gewoon telefoneren blijft één van haar meest favoriete middelen van communicatie.
Contactgegevens: verenigingsbureau in Zwolle.